Białuń to wieś położona w województwie zachodniopomorskim, w powiecie stargardzkim, w gminie Stara Dąbrowa. Miejscowość leży na Równinie Nowogardzkiej. W pobliżu przepływa rzeka Krąpiel (dopływ Iny), która jest dostępna dla kajaków. Natomiast bezpośrednio przez Białuń przepływa niewielki ciek Sokola.
Białuń jest to średniej wielkości wieś sołecka, zabudowana w kształcie owalnicy. Miejscowość jest położona 5 km północ od Starej Dąbrowy (siedziby gminy) i 18 km na północny wschód od Stargardu (siedziby powiatu) oraz 55 km od Szczecina (stolica województwa). Ponadto do Maszewa jest 12 km, do Łęczycy 7 km, do Strumian 28 km, do Chociwla 22 km, do Dobrej 30 km, do Nowogardu 31 km.
Transport lokalny na trasie Białuń – Stargard Szczeciński zapewniony jest przez lokalnego przewoźnika bus. Za komunikację odpowiedzialny jest również PKS, zapewnia on połączenia w regionie, głównie ze Stargardem Szczecińskim i Szczecinem.
Białuń jest to średniej wielkości wieś sołecka, zabudowana w kształcie owalnicy. Wieś założona została w połowie XIII w., jako własność biskupów schwerińskich, którą odsprzedano klasztorowi Neuenkamp. Następnie wieś była lennem rodziny von Wedel, później von Lenz zu Osten. Po II wojnie światowej w zabudowaniach pofolwarcznych rozpoczął działalność PGR.
Największą atrakcją turystyczną wsi jest kościół św. Michała Archanioła. Należy on do parafii Miłosierdzia Bożego w Parlinie. Jest to obiekt salowy, który powstał w XV w. na rzucie prostokąta, bez wyodrębnienia prezbiterium. Budowlę wymurowano z cegły i kamienia polnego. Otwory okienne przemurowano w XVIII w., w XIX w. nad centralnymi wnękami osadzono dwie blendy, pełnołukowe. W kościele znajduje się sakramentarium, nisza ostrołukowa znajdująca się we wnęce łuku, zamykana kratą gotycką. W XVIII w. od strony zachodniej dostawiono wieżę, wzniesioną w konstrukcji szkieletowej, odeskowaną. Wieża dzwonnica została obniżona po II wojnie światowej, a następnie przykryta dachem dwuspadowym. W 1909 r. w okno ściany północnej wstawiono witraż, przedstawiający Chrystusa Zmartwychwstałego, ufundowany przez Margarethe Danberg-Schöning. W dolnej części witraża umieszczono niemieckojęzyczną inskrypcję wskazującą fundatorkę. Współcześnie zostały wstawione nowe drzwi w portalu, które umocowano w gotyckich zawiasach. Wewnątrz znajduje się dziewiętnastowieczny ołtarz. W 2003 r. dokonano remontu dachu, a także wymieniono okna na parterze.
Wokół centralnie umiejscowionego kościoła, na placu przykościelnym znajduje się cmentarz. Wyniesiony jest on ponad otaczający teren. Otoczony jest murem oporowym z kamienia polnego, wewnątrz niego w poziomie terenu cmentarza – ogrodzeniem z prefabrykowanych elementów betonowych. Wejście umiejscowione jest od zachodu i południa. Niestety, na cmentarzu brak jest już śladów nagrobków.
Niemal poza granicami wsi (we wschodniej części), znajduje się cmentarz ewangelicki, niestety dzisiaj również nieczynny.
Przy drodze obok tego cmentarza znajduje się Aleja lipowa, stanowiąca akcent przestrzenny przy wjeździe do wsi od strony wschodniej.
W południowej części wsi znajduje się park dworski pochodzący z II połowy XIX w. , zajmujący ok. 2 ha powierzchni. Park ma charakter krajobrazowy, naturalistyczny. Zachowana została zwarta grupa starodrzewia (m.in. lipa, kasztanowiec, dąb, buk i klon czerwony), o przybliżonym wieku ok. 150 lat. Teren jest silnie zakrzewiony, z podrostami. Do dnia dzisiejszego pozostał czytelny układ wybranych ścieżek spacerowych. W parku znajduje się granitowa mogiła dawnych właścicieli Białunia. Umiejscowiona ona jest na cmentarzu rodowym, na którym prawdopodobnie pochowani zostali członkowie rodzin właścicieli majątku z lat 1880–1945 (Kolberg, Rohrbeck, Schrader. Niestety krypta grobowa jest zniszczona.
We wsi można również podziwiać stare domy wybudowane w tradycyjnym stylu. Przykładem są budynki w zagrodach chłopskich nr 6 i 62.
Jedną z imprez organizowanych we wsi są dożynki gminne. Impreza odbywa się zawsze na boisku gminnym.
Atrakcyjność turystyczna wsi to nie tylko architektura zachowanych do dziś budynków. We wsi można również wejść na szlak, który prowadzi po bliskiej i dalszej okolicy. Szlak gminy Stara Dąbrowa liczy 74 km. W regionie wsi wiedzie przez Dzwonowo, Krzywnicę, Nową Dąbrowę, Starą Dąbrowę, Tolcz, Białuń, Chlebówko i Kanię. Trasa eksponuje piękną i naturalną, niezmąconą przez człowieka przyrodę i krajobrazy, pełne łagodnych wzniesień i pagórków, łąk i zagajników. Drugim szlakiem, który wiedzie przez Białuń jest trasa Powiatowego Gwiaździstego Rajdu Rowerowego.
Podstawowym zajęciem mieszkańców wsi Białuń jest rolnictwo.
Baza noclegowa to kilka gospodarstw agroturystycznych oraz kwatery prywatne.
Warto zobaczyć